29. HARFLER VE KIRAATLAR BÖLÜMÜ.. 3

1. Abdullah B. Muhammed En-Nüfeyli'nin Rivayeti. 3

2. Musa B. İsmail'in Rivayeti. 3

3. Kuteybe B. Said'in Rivayeti. 3

4. Muhammed B. İsa'nın Rivayeti. 4

5. Kuteybe B. Said'in Rivayeti. 4

6. Muhammed B. İsa'nın Rivayeti. 5

7. Said B. Mansurun Rivayeti. 5

8. Osman B. Ebî Şeybe'nin Rivayeti. 6

9. Nasr B. Ali'nin Rivayeti. 6

10. En Nüfeyli'nin Rivayeti. 6

11. Muhammed B. Yahya El-Kutaî'nin Rivayeti. 6

12. Muhammed B. Kesir'in Rivayeti. 7

13. Muhammed B. Abdullah'ın Rivayeti. 7

14. Musa B. İsmail'in Rivayeti. 7

15. Ebû Kâmilin Rivayeti. 8

16. İbrahim B. Musa'nın Rivayeti. 8

17. Muhammed B. Abdurrahman'ın Rivayeti. 8

18. Muhammed B. Mes'ud El-Missisi'nin Rivayeti. 8

19. Yahya B. Fazlın Rivayeti. 9

20. Osman B. Ebî Şeybe'nin Rivayeti. 9

21. Ahmed B. Abde'nin Rivayeti. 10

22. Muhammed B. Râft En-Neysabûrî'nin Rivayeti. 10

23. Müslim B. İbrahim'in Rivayeti. 11

24. Ahmet B. Hanbel'in Rivayeti. 11

25. Nasr B. Ali'nin Rivayeti. 11

26. Hafz B. Ömer'in Rivayeti. 12

27. Ahmet B. Salih'in Rivayeti. 12

28. Hafz B. Ömer'in Rivayeti. 12

29. Muhammed B. Ubeyd'in Rivayeti. 13

30. Osman B. Ebi Şeybenin Rivayeti. 13

31. Zeyd B. Ahzem'in Rivayeti. 14

32. Ahmed B. Hanbelin Rivayeti. 14

33. Said B. Yahya El-Umevî'nin Rivayeti. 14

34. Osman B. Ebi Seybe'nin Rivayeti. 15

35. Muhammed B. İsa'nın Rivayeti. 15

36. Ebû Ma'mer Abdullah , Amr'ın Rivayeti. 16

37. Hennad'ın Rivayeti. 16

38. Ahmed B. Salih'in Rivayeti. 16

39. Ca'fer B. Müsâfir'in Rivayeti. 17

40. Musa B. İsmail'in Rivayeti. 17

 

 

 


29. HARFLER VE KIRAATLAR BÖLÜMÜ

 

1. Abdullah B. Muhammed En-Nüfeyli'nin Rivayeti[1]

 

3969... Cabir (r.a)'den rivayet olunduğuna göre;Peygamber (s.a.v), "Siz de İbrahim'in makamından bir namaz yeri edinin”[2]  (şeklinde, emir siyasıyla) okumuştur.[3]

 

Açıklama

 

Hadis-i şerif, ayet-i kerimede ki  kelimesini sigasıyla "ittehüzü" şeklinde okunması gerek­tiğini söyleyen kıraat alimlerinin çoğunluğunun delilidir. Meşhur olan kı­raat da  budur.  Bu  görüşte olâri  kıraat  imamlarına  göre,  bu  kelime"[4] ayet-i kerimesinde bu­lunan "özkürü" kelimesine matuf olduğu için emir kabblannda "ittehızü" şeklinde okunması gerekir.

Nafî ve Amr'a göre ise bu kelime, noktalı ha'nın üstünü ile "ittehazû" şeklinde okunması gerekir. Nitekim Tirmizi'nin rivayeti de bu görüşü doğrulamaktadır. Bu durum söz konusu kelimeyi her iki şekilde oku­manın da caiz olduğunu gösterir.[5]

 

2. Musa B. İsmail'in Rivayeti

 

3970... Aişe (r.anha) dan rivayet olunduğuna göre;

Bir adam geceleyin kalkıp (Kur'an) okumuş, Kur'an okurken de sesini yükseltmiş. Sabah olunca Resulullah (s.a.v) (onun hakkında):

"Allah falancadan razı olsun. O bu gece benim (unutarak) atla­mış olduğum bazı ayetleri bana hatırlatmış oldu."[6] demiş.[7]

 

Açıklama

 

Musannif Ebu Davud bu hadisi zekretmekten makşadı, içerisinde bulunan ve değişik şekillerde oku­nabilen "kâin" kelimesine dikkati çekmektedir.

Al-i imran suresinin 146. ayet-i kerimesinde de geçen "nice" anlamına gelen bu kelmeyi ibn Kesir burada olduğu gibi "kain" şeklinde okuduğu halde, diğer kırat imaları "keeyyin şeklinde okumuşlardır. Bu yüzden ha­dis-i şerif, söz konusu kelimenin kain şeklinde okunacağını söyleyen Yahya İbn Kesiftin delilidir.

Avnii'l Ma-bûd yazarının açıklamasına göre, bu kelime Sünen-i Ebu Davud'un bazı nüshalarında "keeyyin", bazılarında da "keeyyinin" şeklin­de geçmektedir. Çünkü bu kelimeyi yukarıda görülen üç şekilde de oku­mak caizdir.

Hafız Süyûtî, Mirkatu's Süûd isimli eserinde bu kıraatlar içerisinde en meşhurunun "keeyyin" şeklindeki kıraat olduğunu söylüyor.

Hadisten çıkartılan bazı Hükümler

1- Kâinün kelimesini "keeyyin ve keeyyinin" şekillerinde de okumak caizdir.

2- Hz. Peygamberin ümetine tebliğ ile mükellef olduğu hükümleri, tebliğ ettikten sonra unutması caizdir. Fakat tebliği ile mükellef olmadığı hususları her zaman unutabilir. Cumhuru ulemânın görüşü budur. Kadı Iyazla İmâm-ı Nevevî ve Hafız ilan-i Hacer böyle demişlerdir.[8]

 

3. Kuteybe B. Said'in Rivayeti

 

3971... İbn Abbas (r.a)'m azatlı kölesi Mıksem; İbn Abbas'ın şöyle de­diğini söylemiştir:

Şu, "Bir Peygamber'in ganimet malını gizlemesi (emanete hiyanet etmesi) asla olamaz"[9] (mealindeki) ayet-i kerime Bedir (savaşı) günü,

(ganimetler arasında kaybolan kırmızı kadife (den bir kese) hakkında in­miştir. (Bu kese) Bedir (savaşı) günü kayboldu. (Münafıklardan bazı kim­seler, (Bunu) belki de Resulullah almıştır, diye dedikodu etmeye başladı­lar. Bunun üzerine Aziz ve Celil olan Allah "Bir peygamber için ihanet etmek asla olamaz" ayetini -sonuna kadar- indirdi. Ebû Davûd dedi ki; kelimesinin ya'sı üstünlüdür) [10]

 

Açıklama

 

Bilindiği gibi, Peygamberlerde bulunması vacip olan sıfat1ardan biri de emanet (güvenilir olmak) sıfatıdır. Bu sıfatın zıddı olan ihanet sıfatının peygamberlerde bulunması imkansızdır. Çünkü kendisinde bu sıfat bulunan kimsenin peygamber ol­ması mümkün değildir. İşte Yüce Allah bu ayet-i kerimesiyle bir taraftan Bedir ganimetlerinin arasından kaybolan kadife bir keseden dolayı Hz. Peygamberini de temize çıkarırken, diğer taraftan peygamberlerde ihanet sıfatının hiçbir surette bulunmayacağını ifade buyurmuştur.

Musannif Ebu Davud'un burada bu hadisi rivayet etmekten maksadı, ayet-i kerimede geçen kelimesine dikkati çekmektedir. Çünkü bu kelimeyi farklı şekillerde okumak mümkündür. Kıraat imamlarının ekse­nli bunu, ya'nın fethası ve gayn'da zammesi ile "yegulle" şeklinde oku­muşlardır.

Musannif Ebu Davud'un hadisin sonundaki açıklamasından da anlaşı­lacağı üzere, mevzumuzu teşkil eden hadis-i şerif, bu kelimenin "yagulle" şeklinde okunabileceğini ifade etmektedir.

İmam Hamza ile Nâfî Âmir ve Kisaî ise bu kelimeyi meçhul siğasiyla veya if'al babı siğasıyla yani "yûgalle" şeklinde okumuşlardır.

İbn Reslân'ın açıklamasına göre bu kelimeyi sadece Nâfî ile el-ihvan ve eş-Şâmî meçhul siğasıyla okumuş, bunların dışındaki kıraat imamları­nın tümü "yegulle" şeklinde okumuştur. "Yeğulle" şeklinde okunduğu za­man ayetin manası tercümede arz ettiğimiz gibidir.

"Yugalle" şeklinde okuduğumuzda ise meçhul kalıbından geldiği ka­bul edilirse şöyledir: "Bir peygamber (ümmeti tarafından) ihanet edilme­si asla (doğru) olamaz."

îf'al babından olduğu kabul edilirse mana şöyledir: "Bir peygambere ihanet isnad edilmesi asla (doğru) olamaz." Bu okunuşların hepsi de ayet-i kerimenin ruhuna uygundur.[11]

 

4. Muhammed B. İsa'nın Rivayeti

 

3972... Enes b. Malik, Peygamber (s.a.v)'in;

"Ey Allah'ın, cimrilikten ve aşırı yaşlılıktan sana sığırım" diye duâ ettiğini söylemiştir.[12]

 

Açıklama

 

Bu hadisin bu bölümle ilgisi, metinde geçen kelimesidir.

Avnü'l Ma'bud yazarının açıklamasına göre, bu kalimedeki ba harfi ba­zı el yazması nüshalarda ve başlıklarda ötreli olarak "buhl" şeklinde hare-ketlenmiştir. Ve "Onlar cimrilik edip insanlara da cimriliği emreder­ler"[13] ayet-i kerimesinin tefsirinde müfessirler, cumhurun bu kelimeyi ba­nın ötresi ve noktalı hanın sükûnu ile "buhl" şeklinde okuduklarını söyle­mişlerdir. Ensarın lugatında bu kelime "ba" ve noktalı "ha" nın fethalanyla "behal" şeklinde, okunur. Bahl ve "buhul" şekillerinde de okunur. Bun­ların hepsi de çeşitli ara.p kabilelerine ait telaffuz şekilleridir. Nitekim Ka­mus yazarı da böyle demiştir.[14]

 

5. Kuteybe B. Said'in Rivayeti

 

3973... Lakıt b. Sabire'den (şöyle) dedi(ği) rivayet olunmuştur: Ben Elmüntefik oğullarının Resulullah (s.a)'a giden elçileri, yahutta müntefik oğullanma heyeti içerisinde idim. (Ravi Lakıt sözlerine devam ederek 142 numaralı) hadisi (olduğu gibi) nakletti. Sonra da (şöyle) dedi: Peygamber (s.a.v) (konuşurken)  kelimesini (si'nin esresiyle) "lâ tahsibenne" diye telafuz etti, "vela tahsebenne" diye telaffuz etmedi.(*)[15]

 

Açıklama

 

Musannif Ebû Davud'un bu hadisti şerifi burada rivayet etmekten  maksadı kelimesin­deki sin hafinin üstünlü ve esreli olarak okunabileceğine dikkatleri çek­mektedir. Çünkü hadis-i şerifte Fahri Kainat Efendimizin bu kelimeyi es­reli olarak okuduğu ifade edilmektedir.

Bu mevzuda Avnü'l Mabud yazan şöyle diyor: "O ettiklerine sevinen ve yapmadıkları şeyle övülmeyi sevenlerin "onacaklarını sanma"[16] ayet-i kerimesindekî kelimesini Şamî, Hamza ve Âsim, "sin" in üstünüyle, geri kalan kıraat imamları da sinin esresiyle okumuşlardır, el-Gays ve Lisanu'1-Arab isimli lügat kitaplarında bu kelimelerin her iki şe­kilde de okunabileceği ifade ediliyor.

Bezlü'l Mechud yazarı da, cumhur ulemanın bu kelimeyi sinin fethasıyla okuduğunu söylemiştir. Bu hadisle ilgili fıkhi açıklama 142 nolu ha­disin şerhinde geçmiştir.[17]

 

6. Muhammed B. İsa'nın Rivayeti

 

3974... İbn Abbas'dan rivayet edilmiştir;

Müslümanlar kendisine ait küçük bir koyun sürüsü içerisinde bulunan bir adama rastladılar. (Adam onlara) "Es-selamu aleyküm= Allah'ın sela­mı sizin üzerinize olsun" diyerek selam verdi. (Onlar da) onu öldürdüler bu sürüyü ele geçirdiler. Bunun üzerine, "Size selam verene dünya ha­yatının geçici menfatini gözeterek; Sen mü'min değilsin, demeyin..."[18] (Yani) şu küçük davar sürüsü gibi (geçici menfaatlere göz) dikerek böyle işler yapmayın) ayet-i kerimesi indi.[19]

 

Açıklama

 

Bu hadis-i şerif, metinde geçen ayet-i kerimedeki kelimesini lam'dan sonra bir elif olduğunu kabul ederek "selâmun" şeklinde okuyan kıraat imamlarının delilidir. Nâfi ile ibn Ömer ve Hamza bu kelimeyi elifsiz olarak "es-selem) şeklinde, diğer kıraat imamları ise "es-selam" şeklinde okumuşlardır. Eban b. Zeyd, Asımdan rivayetle bu kelimenin "itaat etmek, boyun eğmek" anlamlarına gelen "sihri" şeklinde de okunacağını söylemişlerdir. el-Hocendî de bu kelimeyi "selm" şeklinde okumuştur, ibn Abbas da böyle okumaktadır. "Selm", teslim olarak itaat altmagirmek demek olduğundan bu okunuşa göre ayet-i kerime (la ilahe illallah demek suretiyle) size teslim olan kim­seye, dünya hayatının geçici menfaatlerini gözeterek, sen mümin değilsin demeyin" anlamına gelir.

Sözü geçen kimse Âmir b. el-Ezbat el-Escaî'dir. Müslümanlar onu kendini ölümden kurtarmak için selam vermek suretiyle zahirden müslüman görünmek isteğini zannederek öldürmüşlerdir.[20]

 

7. Said B. Mansurun Rivayeti

 

3975... Zeyd b. Sabit (r.a)'dan rivayet olunduğuna göre;

Peygamber 's.a), (özürlü anlamına gelen) [21] kelimesini ranm fetfasıyla gayre şekilde) okurmuş.

(Ebu Davud dedi ki: Ancak bu hadisin ravilerinden) Saîd b. Mansûr (Muhammed b. Süleyman'ın rivayetinde geçen) "okurdu" kelimesini riva­yet etmedi.[22]

 

Açıklama

 

Hadis-i şerifte söz konusu edilen ayet-i kerimenin tamamı meâlen şöyledir: "İnsanlardan özürsüz ola­rak yerlerinde oturanlar ile mallarıyla ve canlarıyla Allah yolunda cihad edenle bir olmaz."

Musannif Ebû Davud'un açıklamasından anlaşıldığına göre, bu hadis-i şerif kendisine birisi Said b. Mansûr, diğeri Muhammed b. Süleyman ol­mak üzere iki yoldan ulaşmıştır. Bunlardan Muhammed'in rivayetinde "okurdu" anlamına gelen "kâne yekrau" cümlesi bulunduğu halde Said'in rivayetinde bu yoktur.

Hadisin kıraatla ilgili yönü, içerisinde geçen "gayr" kelimesidir. Hadis-i şerif, Hz. Peygamber'in bu kelimeyi okurken son harfini fethah okudu­ğunu, binaenaleyh bu kelimenin "gayre" şeklinde okunabileceğini ifade etmektedir. Bu sebeple Mekke ve Medine kurrası bu kelimeyi böyle oku­muşlardır.

Bu okuyuş, sözü geçen kelimenin kelimesinden hal ol­masıyla ilgilidir. Nafî ile İbn Amir ve Kisâî de böyle okumuşlardır. Zec-cac ise bu kelimenin "el-kaidûne" kelimesinden mütesna olarak "ra" nın ötresi ile "gayru" şeklinde okunabileceğini söylemiştir.

Ayrıca bu kelimeyi kelimesinin sıfatı olarak "gayri" şek­linde okumak da caizdir.[23]

Avnü"l Mabud yazarının açıklamasına göre, bu kelimenin ra'sını ötre-li olarak okumanın cevazına sebep, "el-kaidun" kelimesine sıfat veya be­del olabilmesidir. Nitekim Yahya ibn Kesir ile ebu Amr, Hamza ve Asım onu böyle okumuşlardır. Beyzavî de böyle demiştir.[24]

 

8. Osman B. Ebî Şeybe'nin Rivayeti

 

3976... Enes b. Malik'den rivayet olunduğuna göre; Resulullah (s.a.v) şu ayet-i kerimeyi okudu ve (içerisinde bulunan) kelimelerini "elaynü bilayni" şeklinde okudu.[25]

 

Açıklama

 

Metinde geçen gaibe zamirinin bir mercii olması gerekir. Ancak zahirde bir mercii olmadığına göre, söz konusu, zamirin merciinin Hz. Enes'in zahrinde tuttuğu bir ayet-i ke­rime olması icabeder. Hadisin sonunda geçen  kelimesine

bakılırsa Hz. Enes'in zihninde tuttuğu ayetin şu ayet-i Kerime olması ge­rekir: "Onda" (Tevratta) onlara; cana can, göze göz, buruna burun, kula­ğa kulak, dişe diş ve yaralara karşılık kısas (ödeşme) yazdık.”[26]

Kisâî, ayet-i kerimede geçen "Elayn" kelimesinin ve onu takip eden "Elenf", "el-üzün", "es-sinn", "el-cüruh" kelimerinin son harflerini ötreli okumuş. İbn Kesir, Ebu amr ve Abu Amir ise, sadece "el-cüruh" kelime­sini ötreli olarak okumuş, İbn-i kesîr, Ebû Amr ve Ebû Âmir ise sadece el-curûh kelimesini ötreli olarak okumuş geri kalan kıraat imamları ise bu kelimelerin tümünü üstünlü okumuşlardır.[27]

 

9. Nasr B. Ali'nin Rivayeti

 

3977... Enes b. Malik"den rivayet olunduğuna göre;

Peygamber (s.a.v), "Onda (Tevratta) onlara, cana can, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş ve yaralara karşılık kısas yaz­dık"[28] mealindeki ayet-i kerimeyi);  şeklinde okumuştur.[29]

 

Açıklama

 

Bu hadis-i Şerifte geçen ayet-i Kerimedeki  kelimelerin kıraatıyle ilgili açıklama bir önceki hadisin şerifinde geçmiştir.[30]

 

10. En Nüfeyli'nin Rivayeti

 

3978... Atiyye b. Sa'd El-Avfî'den rivayet olunmuştur; dedi ki: "o Allah'dır ki, sizin za'fdan yarattı"[31] ayetini Abdullah b. Ömer"in ya­nında (kelimesinin ilk harfini üstün olarak) okudum? da bana; "min du'fin" oku, dedi (ve sözüne şöyle devam etti): "Ben bu aye­ti Resulullah (s.a.v)'a senin bana okuduğun şekilde okudum da benim sana itiraz ettiğim gibi bana itiraz etti."[32]

 

Açıklama

 

Müfessir Beğavi'nin açıklamasına göre; hadis-i şerifte söz konusu edilen kelimesinin "dat"ı Ötreli olarak da üstünlü olarakta okunur. Kureyşliler "dat"ın ötresiyle, Te­min kabilesi de ''daf'ın üstünüyle okurlar.

Nesefi'nin açıklamasına göre, Kıraaat imamları da ötreli okurlar. Asım ile Hamza bu harfi üstünlü, diğer kıraaat imamları da ötreli okurlar. Fakat mevzumuzu teşkil eden haris-i şerif bu harfi ötreli okumanın üstünlü oku­maya nisbetle daha sıhhatli olduğuna delalet etmektedir.[33]

 

11. Muhammed B. Yahya El-Kutaî'nin Rivayeti

 

3979... Ebu Saîd'den rivayet olunduğuna göre;

Peygamber (s.a.v) (Rûm sûresinin 54. ayet-i kerimesinde geçen) (kelimesini dat'ın ötresiyle du'fin şeklinde okumuştur.[34]

 

Açıklama

 

Bu hadisle ilgili açıklama osr önceki hadisin şerhinde geçmiştir.[35]

 

12. Muhammed B. Kesir'in Rivayeti

 

3980... Abdurrahnıan b. ebza'dan rivayet olunduğuna göre;

Übeyy b. Ka'b, "deki: Allah'ın lütfuyla, rahmetiyle (evet) ancak onunla ferahlansınlar "[36] ayet-i kerimesini (şeklinde okumuştur. Ebû Davûd dedi ki: kelimesi k'(tâ) ile okunur.[37]

 

Açıklama

 

Metinde geçen "feltefrahu" kelimesinin mütevatirdan kıraaat şekli .. feıyefrahu"dur. Bu kelimeyi "felatefrahu" şeklinde okumak meşhur yahutta şaz bir kı­raattir. Zeyd b. Sabit'in de bu kelimeyi "feltefrahu" şeklinde okuduğu ri­vayet edilmektedir.

Mevzumuzu teşkil eden hadis-i şerif, bu kelimenin bu şekilde okuna­bileceğine delalet ettiği gibi, 3981 numaralı hadis-i şerif de bu kıraatin caizliğini teyid eder.

Bu durumda ayet-i kerimenin meali şöyle olur: "Deki... Ey Muhammed ashabı, Allah"m lütfuyla , rahmetiyle (evet) ancak onunla ferahlanın."[38]

 

13. Muhammed B. Abdullah'ın Rivayeti

 

3981... Übeyy b. Kab'dan rivayet olunduğuna göre;

Paygamber (s.a.v)"Deki: Allah'ın lütfuyla, rahmetiyle ancak onunla fe­rahlansınlar" (anlamındaki, Yunus suresinin 58. ayet-i kerimesini); "Bifadlillahi ve birahmetihi febizalike feltefrahu hüve hayrun mimma tecmeûn" şeklinde okumuştur.[39]

 

Açıklama

 

Bu hadis-i şerifte farklı şekillerde okunabilen iki kelimeye dikkat çekilmekte ve bu kelimeleri Hz. Peygamber'in nasıl okuduğu açıklanmaktadır.

Bu kelimelerin biri "feltefrahu" kelimesidir. Biz bu kelime ile ilgili kıra­at şekillerini bir önceki hadisin şerhinde açıkladığımızdan burada tekrara lü­zum görmüyoruz.

İkinci kelime ise "tecmeun" kelimesidir. Bu kelimeyi de "ta" ve "ya" harf­leriyle okumak caizdir. Bezlü'l Mechud yazarının açıklamasına göre, bu ke­limeyi ibn Amir "tâ" ile, diğer ku'aat imamları ise "ya" ile okumuşlardır.[40]

 

14. Musa B. İsmail'in Rivayeti

 

3982... Esma bin. Yezid'den rivayet olunduğuna göre;

Kendisi Peygamber (s.a.v)'i ("Onun yaptığı uygunsuz bir iştir"[41] mealindeki ayet-i kerimeyi)  (şeklinde) okurken işitmiş.[42]

 

Açıklama

 

Bu hadis, ayet-i kerimede geçen  kelimesinin "amile" şeklinde ve kelimesinin de üstünlü "ra" ile "gayra" şeklinde okunabileceğini, çünkü, Hz. Peygamber’in bu kelimeleri böyle okuduğu ifade edilmektedir.

Hattabi'nin açıklamasına göre, Yakub ile Kısâî bu hadis-i şerife daya­narak bu kelimeleri böyle okumuşlardır. Bu okuyuşa göre ayet-i keri­menin manası şöyle olur: "Senin oğlun yaramaz bir iş yapmıştır." Yani şirk koşmuştur.

Diğer kıraat imamları ise bu ayet-i "innehu amelun gayru sâlikin" şek­linde okumuşlardır. Bu okuyuşa göre "innehu" kelimesinde bulunan za­mirin iki mercii olabilir.

1. Hz. Nuh'un oğlu.

2. Hz. Nuh'un Allah'tan istediği oğlunun boğulmaktan kurtarılması işi. Binaenaleyh bu kıraat'a göre ayet-i kerimeye iki şekilde de mana vermek mümkündür.

1. "Ay Nuh, senin oğlun faydasız bir iş (sahibi) dir."

2. "Ey Nuh, (senin benden istediğin) bu (iş) faydasız bir iştir."[43]

 

15. Ebû Kâmilin Rivayeti

 

3983... Şehr b. Hûşeb'den rivayet olunmuştur; dedi ki:Ben, Ümmü seleme'ye; Resulullah (s.a.v), şu  

ti(ni) nasıl okurdu? diye sordum. Onu, "innehu amile gayra salihina[44] şeklinde okudu" cevabını verdi.

Ebû Davûd dedi ki: Bu hadisi Harun en-Nahvî ile Musa da Sabit'ten Abdulaziz'in rivayet ettiği gibi rivayet ettiler.[45]

 

16. İbrahim B. Musa'nın Rivayeti

 

3984... Übeyy b. Ka'b şöyle demiştir:

Resulullah (s.a.v) dua ettiği zaman (duaya) önce kendinden başlardı. (Birgün şöyle) buyurdu:

Allah'ın rahmeti bizim ve (kardeşim) Musa'nın üzerine olsun. Eğer (o) arkadaşından gördüğü şeylere sabretse (de bu gördükleri hakkında ona so­ru sormasa idi (daha pek çok acaiblik(ler) görecekti. Fakat o (gördükleri­ne sabredememesi neticesinde şöyle) dedi: "Eğer bundan sonra (bir da­ha) sana bir şey sorarsam artık bana arkadaş olma. (O zaman) be­nim tarafımdan (yapılacak) son özüre ulaştın."[46] Hamza (bu cümlede geçen Ledünnî  kelimesini) dal hafinin Ötresi ve nun harfi­nin şeddesi ile "ledünni şeklinde okudu.[47]

 

Açıklama

 

Metinde geçen ayet-i kerimedeki kelimesinin nun'unu çeşitli şekillerde okumak caizdir. Mevzumuzu teşkil eden hadiste de açıklandığı gibi, bu kelimeyi Ebu Da­vûd dal hafinin ötresi ve nun'un şeddesi ile "ledünni" şeklinde, Nafi "le dünî" şeklinde, Ebu Bekir dal hafinin sükunu ve zamme işmami ile "ledni" şeklinde okumuştur.

Bilindiği gibi işmam, harfin herekesini göstermek için sükundan sonra dudakları yummaktır, dudakları yumarak harfin herekesini göstermek, gösterilmek istenen hereke telafuz edilirken dudaklar hangi şekli alırsa, dudağı yumunca o şekli vermekle olur. Geriye kalan kıraat imamları da yine "ledunnî" şeklinde okumuşlardır.

Bu mevzuda imam Beğavi şöyle diyor: Ebu Cafer, Nafî ve Ebû Bekir kelimesinin nun'unu şeddesiz, diğer kıraat imamları ise şeddeli okurlar.[48]

 

17. Muhammed B. Abdurrahman'ın Rivayeti

 

3985... Übeyy b. Ka'b'dan rivayet olunduğuna göre;

Peygamber (s.a.v), şu "Benim tarafımdan sana özür ulaşmıştır," mealindeki, Kehf suresinin 76. ayeti(ni), şeklinde, nun harfinin ötresi ve şeddesi ile okumuştur.[49] Bu Hadis'i şerifle ilgili açık­lama 3924 nolu hadiste geçti.[50]

 

18. Muhammed B. Mes'ud El-Missisi'nin Rivayeti

 

3986... Mısda' Ebu Yahya'dan rivayet olunmuştur; dedi ki: Ben İbn Abbas'ı, "Übeyy b. Ka'b bana (Kehf süresindeki; kara balçık­lı göze' anlamına gelen kelimeleri) Resulullah (s.a.v)'in kendisine okuttu­ğu gibi           (şeklinde) okudu, (yani) mimden sonraki harfi elif değil de hemze olarak okudu" derken işittim.[51]

 

Açıklama

 

Söz konusu kelimeyi şeklinde okumak İbn  Âbbasile Narı, İbn Kesîr' Ebû Amr.ve Hafs kıra­atidir.

Tefsir kitaplarında açıklandığı gibi bu kelimeyi İbn Amr, Ebu Bekir, Hamza ve Kisâî elifli olarak  şeklinde; diğer kıraat imaları da şeklinde okumuşlardır. Birinci okuyuşa göre kelime­si sıcak bir göze anlamına gelirken, ikinci okuyuşa göre "siyah balçık­lı göze" anlamına gelmektedir.[52]

 

19. Yahya B. Fazlın Rivayeti

 

3987... Ebu Said el-Hudri'den rivayet olunduğuna göre; Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"(Cennette) cennetin en yüksek yerlerinin halkından olan bir kim­se (kendi makamının aşağısında bulunan) cennet (ehlin)e bakar da (aşağıda bulunan) cennet (ehlinin yüzü onun) yüzünün parlaklığı ile aydınlanır. (Çünkü o makamda bulunan cennet ehlinin) yüzleri inci parlaklığında bir yıldız gibidir."

(Musannif Ebu Davud rivayetine devam ederek şöyle) dedi: Bu hadis (bana) böyle (dürriyyûn" (şeklinde ki kiraatla, yani) hemzesiz ve ötreli dal harfiyle geldi.

(Ebû Davud rivayetine şöyle devam etti): "Ebû Bekir ile Ömer de on­lardandır. (Şu farkla ki Ebu Bekir ile Ömer), fazilet ve (büyük nimetlere erişme cihetiyle onlardan) daha da üstündürler."[53]

 

Açıklama

 

Metinde geçen   kelimesi Nur suresinin 39. avet-j kerimesinde de geçmektedir. Keli­meyi bu ayet-i kerimede ebu Amr ile Kisâî şeklinde, yani dal harfinin esresi ra'nın meddi ve hemze ile okumuşlardır.

Diğer, imamlar ise şeklinde okumuşlardır. Mevzumuzu teşkil eden hadis-i şerif bu kelimenin şeklinde kunabılecegmı ira­de etmektedir. Bu okunuşa göre kelimesi "inci parlaklığında bir yıldız" anlamına gelir. Diğer iki kıraata göre ise "şihap parlaklığında bir yıldız" anlamına gelir. Çünkü diğer iki kıraat şekline göre bu kelime "yıldızın kayması" kelimesinden türemiştir.[54]

 

20. Osman B. Ebî Şeybe'nin Rivayeti

 

3988... Ferve b. Müseyk'el GutayfTden rivayet olunmuştur; dedi ki:

Peygamber (s.a)'e vardım. (Ferve sözlerine devamla önceki) hadisi rivayet etti. Hadis şöyle devam ediyor):

Cemaatten birisi:.

Ey Allah'ın Resulü, bize Sebe'i anlat, o nedir? Bir yer midir yoksa bir kadın mıdır? dedi.

(Hz. Peygamber de) şöyle buyurdu:

"O kadın değildir, bir yer de değildir. Fakat o araplardan on (kavim) meydana getiren bir adamdır. (Bunlardan) altı (Kavim) Yemen dolayları­na, dört kavim de Şam havalisine yerleşti."

(Bu hadisin ravilerinden) Osman, "el-Gutayfî" kelimesinin yerine "el-Gatâfâni" kelimesini rivayet etti ve, "Bize el-Hasan b. El-Hakem en-Nehâî, haber verdi" (şeklinde) konuştu.[55]

 

Açıklama

 

Bu hadisin tamamı Tirmizî'nin Sünen'indedir. Mealen şöyledir:

"Peygamber (s.a.v)'e geldim ve: Ey Allah'ın Resulü, kabilemin (müs-luı Hanlıktan) yüz çevirenlerine karşı (müslümanlığa) yöııelenleriyle bera­ber savaşayım mı? dedim. Hz. Peygamber, onlara karşı savaşmak Husu­sunda bana izin verdi ve beni kumandan tayin etti. Yanından çıktığım za­man "Gutayfi ne yaptı1?" diyerek beni sormuş ve kendisine benim hareket ettiğim bildirilmiş. Hemen peşimden adm gördeıip beni geri çevirdi. Yanı­na geldim. Kendisi sahabeden birkaç kişi ile beraberdi. "Kavmi İslam'a da­vet et ve onlardan müslüman olanın mülümanlığını kabul eyle. Kim müslüman olmazsa sana yeni bir emir verinceye kadar ecele etme" buyurdu.

Sonra, Sebe hakkında indirilen ayetler nazil oldu.[56]

Hadisin bundan sonraki kısmı tercemede sunduğumuz gibidir.

Bu hadisin mevzumuzu teşkil eden kıraat bölümüyle ilgili yönü. Nemi suresinin 22. ayetiyle, Sebe suresinin 15. ayetinde geçen kelimesidir. Bu kelimeyi el-Bezzi ile Ebû Amr, her iki ayet-i kerimede de hemzeyi üstünlü ve tenvinsiz olarak okumuştur. Çünkü onlara göre bu ke­lime bir kabile ismi olması cihetiyle alem (özel isim) ve ucme (yabancı) olma şartlarını haiz olduğundan gayri mun s ariftir. Kumbııl ise, vakf niye­tiyle her iki ayette de hemzeyi sakin okumuş, geri kalan kıraat imamları da esreli ve tenvinli okumuşlardır.

Şurası bir gerçek ki, Hz. Peygamber'in bu kelimeyi nasıl okuduğu hâdis-i şerifte açıklanmadığından bu kıraatlardan hangisinin Hz. Peygam­ber'in kıraatına uygun düştüğü burada açıklığa kavuşmuyor.

Tirmizi'nin rivayetinde açıklandığı üzere Sebe'nin neslinden gelerek Şam'a yerleşen kavimler Lahm, Güzam, Gassân, ve Amile kavimleridir. Yemen dolaylarında yerleşenler ise Ezd, Eş'ariler, Hımyer, Kinde, Mez-hic ve Enmâr kabileleridir.[57]

 

21. Ahmed B. Abde'nin Rivayeti

 

3989... Ebu Hureyre'den rivayet olunduğuna göre; Peygamber (s.a.v) vahy hadisini zikretmiş, "İşte bu, Yüce Allah'ın kalplerindeki korku giderilince"[58] ayeti(nde işaret buyurduğu mesele) dit" demiş.[59]

 

Açıklama

 

Vahy hadisi Buharinin Sahih'indeki şu manaya gelen cümlelerle rivayet edilmiştir: "Allah, gökteki meleklere bir emrin infaz olunmasına hükmettiği zaman, düz bir taş üstünde hareket ettirilen zincir sesi gibi heybetli olan bu ilahi hük­me melekler tam manası ile uyarak (korku ile) kanatlarını birbirine vururlar. Gönüllerinden bu korku gidince de melekler, mukarrebin meleklere: Rabbiniz ne söylerdi? diye sorarlar. Mukkarrebin melekler: Allah'ın söylediği hak sözdür, diye allah'm hüküm ve emrini bildirirler ve Allah yücedir, büyüktür, derler. Bu şekilde kulak hırsızı şeytanlar Allah'ın o emir ve takdirini işitir­ler. O esnada kulak hırsızı şeytanlar (yerden göğe kadar) birbirlerinin üstün­de (zincirleme) dizilmiş (ve kulak hırsızlığına hazırlanmış) bulunurlar. Şey­tanlar bu halde iken bazen melekler arasında bir ateş parçası yetişip altında­ki şeytana konuşulanı işittirmeden onu yakar. Bazı defalar da ateş yetişme­den altındaki şeytana konuşulanı işittirir. O da altındakine vererek bu suret­le ta yere kadar haber ulaşır ve sahirin ağzına verilir. Şimdi sahir o haberle beraber yüz yalan uydurup (halka söyler). Allah'ın emri yeryüzünde gerçek­leşince sîhir doğru çıkmış olur. Ondan bu haberi duyanlar da:

- Sahir, vaktiyle şöyle şöyle olacak diye bunları birer birer bize haber vermemiş miydi? İşte gördük ya sahirin gökyüzünden işittim dediği sözü­nü haklı ve doğru buluyoruz, derler."[60]

Metinde geçen £*£ kelimesinin nasıl okunacağı konusunda meşhur kıraat imamları ihtilaf etmişlerdir. Büyük çoğunluk bu kelimeyi "füzzia" şeklinde okumuşlardır, ibn Amr ise "fezzea" şeklinde okumuştur. Kıraat imamlarının tümü "ze" harfinin şeddeli okunacağında ittifak etmiş­lerdir. İhilaf bu fiilin malum sigasıyla mı yoksa meçhul sigasıyla mı oku­nacağı konusundadır.[61]

 

22. Muhammed B. Râft En-Neysabûrî'nin Rivayeti

 

3990... Peygamber (s.a.v)'in hanımı Ümmü Seleme, Peygamber (s.a.v)'in (Evet ya, sana ayetlerim geldi de sen onları yalanladın, büyük­lük tasladın ve inkarcılardan oldun"[62] mealindeki ayeti) (şeklinde) okuduğunu söylemiştir.                                  

Ebu Davud dedi ki: Bu (hadis) mürseldir. (Çünkü) er-Râbî (b. Enes) Ümmü Seleme'ye yetişememiştir.[63]

 

Açıklama

 

Müfessirlerin açıklamasına göre, bu ayetin baş ta  rafında bulunan "bela" kelimesi, bu ayetten iki ayet önce bulunan, 'Allahu Teala, eğer, beni hidayette kılmış olsaydı elbette ben de müttakilerden olurdum. "[64] ayetindeki "ley-" kelimesinden doğan olumsuzluğu red için gelmiştir. Bilindiği gibi olumsuzluğun reddi "belâ" kelimesiyle olur.

Bir başka ifadeyle, kıyamet gününde günahkar nefsin içinde bulundu­ğu durumu, Allah'ın kendisini hidayette kılınmasına bağlamaya kalkışma­sı bu "Belâ" kelimesiyle reddedilmiştir. Kelimesinin sonuna gelen "kef" harfi ile bundan sonra gelen keli­melerinin sonlarında ki "te" zamirlerinin bu hadis-i şerifte ifade edildiği gibi kesra ile okunmaları bu zamirlerin Zümer suresinin 56. ayetinde ge­çen "nefs" kelimesine döndüklerini kabul eden kimselerin görüşüne göre­dir. Çünkü "Nefs" kelimesi lafzen müennesi semaidir. Burada "Nefs" ke­limesiyle günahkar şahsın kastedildiğini söyleyenlere göre ise, bu zamir­lerin mercileri şahıs olması itibariyle müzekker ve fethalıdır. İbn Ya'mer ile el-Hocendî, Ebû Hayve, ez-Zaferânî, İbn Miksem, Mes'ud b. Salih, Şa­fiî, Yahya ibn Kesîr bu zamirlerin merciinin nefs kelimesi olduğu nokta­sından hareket ederek onları esreli okumuşlardır. Hz. Ebu Bekir'le kızı Hz. Aişe'nin ve Hz. Ümmü Seleme'nin kıraatları da böyledir.

Beydâvi'nin açıklamasına göre İmam Asım, bu zamirlerin müzekker olduklarını kabul ederek onları fethalı okumuştur. Hasen, A'meş ve A'rac da kelimesini elifsiz olarak  şeklinde okumuşlardır.

Her ne kadar bu hadis-i şerif muttasıl bir senetle rivayet edilmişse de aslında mürseldir. Çünkü er-Râbî Hz. ümmü Seleme'yi görüp ondan ha­dis almamıştır. Zira Ümmü Seleme hicretin 59. senesinde, er-Rabî ise 139. senesinde vefat etmiştir. Nitekim Münziri de bu hadisin mürsel oldu­ğunu söylemiştir.[65]

 

23. Müslim B. İbrahim'in Rivayeti

 

3991... Aişe (r.anha)nın şöyle dediği rivayet olunmuştur

Ben, Peygamber (s.a.v)'i (Vakıa suresinin 89. ayetinde geçen ve "rahatlık ve güzel rızık" anlamına gelen iki kelimeyi) (şeklinde) okurken işittim.

Ebu İsa, bu hadis hakkında : "Ebu Davud, bana bu hadisin münker ol­duğunu söyledi" demiştir.[66]

 

Açıklama

 

Kıraat imamları bu ayet-i kerimede geçen kelimesindeki "ra" harfinin üstünlü mü yıksa ötreli mi okunacağı konusunda ihtilafa düşmüşlerdir. Süyûtî, bu harfin ötreli okunacağını söylemiştir. Nitekim mevzumuzu teşkil eden hadis-i şerif de bu harfin ötreli olarak okunabileceğini ifade etmektedir. Meşhur olan kıraate göre harf üstünlü olarak okunur. İmam Beğavi'inn açıklamasına gö­re, bu harfi kıraat imamlarından Yakub ötreli, diğerleri ise üstünlü oku­muşlardır.

Hasan-ı Basri'nin açıklamasına göre, bu kelime ra'nin ötresiyle okun­duğu zaman ayet-i kerimenin manası: " O kimsenin ruhu reyhan içerisin­de çıkar gider" demek olur. Katade'ye göre ise, kelimenin bu şekilde okunması halinde ayet-i kerime " O kimse için rahmet ve reyhan vardır." anlamına gelir. Çünkü "ruh" rahmet demektir.[67]

 

24. Ahmet B. Hanbel'in Rivayeti

 

3992... (Safvan b. Ya'la'mn) babası Ya'la b. Ümeyye el-Temimi'den rivayet olunmuştur; dedi ki:

Ben Peygamber (s.a.v)'i (" Ey Malik! diye seslendiler" mealindeki Zuhruf suresinin 77. ayetini) mimber üzerinde     (şeklinde) okurken işittim.

Ebû  Davûd dedi ki: (Ravi, Hz. Peygamber "Malik" kelimesini) terhimsiz olarak ( okudu) demek istiyor.[68]

 

Açıklama

 

Bir gramer terimi olan "terhim", hafiflik sağlamak için münadamn son harfini hazfetmek demektir. Metinde geçen-----"Uu  kelimesi bir münada olarak terhim kaide­sine tabi tutulup sonundaki "kâf" hafi hazf edilebilir. Bir başka ifadeyle bu kelime terhim kaidesi uyarınca "yâ Mali" şeklinde okunabilir. Ancak hadis-i şerif, Resulüzişan Efendimizin bu kelimeyi terhim kaidesine tabi tutmadan "yâ Malik" şeklinde okuduğunu ifade ediyor.

Nitekim Beydâvi de tef isinde bu kelimenin "lam" hafinin esresi ve otresi ile "yâ Mâli" ve "ya Mâlu" şekillerinde okunabileceğini söylüyor. Rühtil-Meâni müellifi Alûsî'nin açıklamasına göre, Hz Ali (r.a) ile İbn Mes'ud İbn Vessâb ve A'meş bu kelimeyi terhim kaidesine tabi tutarak okumuşlardır. Gramer kaidelerine uygun olan bu kıraâta göre ayetin manâsı şöyle olur: "Onlar, cehennem'in bekçisi olan Malik'e seslenip O'nu yardıma çağırırlar."[69]

 

25. Nasr B. Ali'nin Rivayeti

 

3993... Abdullah (b. Mes'ud)'dan rivayet olunmuştur; dedi ki: Resulullah (sav) "Şüphesiz rızık veren, sağlam kuvvet sahibi olan ancak Allah'dır"[70] mealindeki ayet-i kerimeyi) bana okuttu.[71]      

                         

                 

Açıklama

 

Kraat imamları ayet-i kerimede geçen kelimesinin son harfinin ötreli mi yoksa esreli mi okunacağı konusunda ihtilafa düşmüşlerdir.

Bu hadis-i şerif bu hafin ötreli olarak okunacağım ifade etmektedir.

Hadisin ravisi Abdullah b. Mes'ud'un kıraati de böyledir. A'meş ise hafi kesreli olarak okumuştur.  Beyzavi  de tefirinde  bu  kelimenin kesreli olarak okunacağım söylüyor.

Sözü geçen harfi ötreli okuyanların delilleri mevumuzu teşkil eden hadis-i  şerif ile  "el-Metin"  kelimesinin kendinden  önce  geçen  "zu" kelimesinin sıfatı olusudur.

Bu hafi esreli okuyanlara göre "el-metin" kelimesi "zu" kelimesinin değil "el-kuvve" kelimesinin sıfatıdır. Sıfat mevsufuna tabi olduğundan, "metin" kelimesinin son hafinin herekesi "el-kuvve" kelimesinin son har­finin herekesi gibi esre olması gerekir.[72]

 

26. Hafz B. Ömer'in Rivayeti

 

3994... Abdullah b. Mes'ud'dan rivayet olunduğuna göre;

Peygamber (s. av) ("Öğüt alan yok mudur?)[73] mealindeki ayet-i keri­meyi (şeklinde) yani (dal hafini) şeddeli olarak okumuştur.                

Ebu Davud dedi ki: kelimesinde mim ötreli, dal üstünlü, kaf da esrelidir.[74]

 

Açıklama

 

Ba hadis-i şerif, metinde geçen kelimesinin mjm harfinin ötreli dal harfinin şedde ve üstünlü kâf hafinin de esreli okunacağına delalet etmektedir.

kelimesinin aslı dir. fakat, tâ hafi dal'a çevrilmiş, dal ile zal harflerinin mahreçleri bir olduğundan (zâl) de dâl'e   çevrilerek İbn Reslân'ın açıklamasına göre; Katâde ile Dahhâk, kelime üzerindeki bu  değişikliği  (ibdâli)  yaparken dal'i  zal'e idgam ederek bu  kelimeyi şeklinde şeddeli zal ile okumuşlarsa da, kelime üzerin­de yapılan bu idgam işlemi arapça kaidelerine uygun değildir. Dolayısıy­la onların kıraati şâz bir kıraattir.[75]

 

27. Ahmet B. Salih'in Rivayeti

 

3995... Cabir (r.a)'den rivayet olunmuştur; dedi ki:

Ben, Peygamber (s.a.v)'e "Malınının kendisini ebedi yaşatacağını (şeklinde sanıyor"[76] ayet-i kerimesini)           (şeklinde, yani yahsibu kelimesinin başına üstünlü elif getirerek) okurken gördüm.[77]

 

Açıklama

 

Bu hadis-i şerif, metinde geçen kelimesinin, başında üstünlü bir hemze ve sin har­finin esresi ile okunacağını ifade etmektedir.

Avnü'l Ma'bûd yazan; Münzirî nüshası ile diğer bir nüshasının dışın­da tüm Sünen-i Ebu Davûd nüshalarında bu kelimenin böyle tesbit edil­diğini fakat tecvid kitaplarında böyle bir kıraata rastlayamadığmı, meşhur olan kıraata göre de bu kelimenin, başındaki üstünlü hemzenin haz­fedilerek okunduğunu söylüyor.

Süyutî; Eddürr isimli eserinde İbn-i Hibbân ve Hâkim ile, İbn-i Mer-dûye ve Hatîb-i Bağdadî'nin Hz. Cabir'den yaptıkları rivayete dayanarak Hz. Peygamber'in, bu kelimeyi hemze-i istifhamsız, yahsebün Hz. Peygamberin bu kelimeyi hemze-i istifhamsız, "yahsebü" kelimesindeki sin harfini de esresi olarak okuduğunu kaydetmiştir.

Gaysü'n-Nef isimli eserde ise eş-Şâmî ile Asım ve Hamza'nm bu kelimede ki sin harfini üstünlü diğer kıraat imamlarının ise esreli okuduk­ları ifade edilmektedir.[78]

 

28. Hafz B. Ömer'in Rivayeti

 

3996... Ebu Kılâbe'den (rivayet olunduğuna göre; Sahabilerden birine) Resulullah (s.a.)'in ("O gün Allah'ın edeceği azabı hiç kimse edemez, onun vuracağı bağı kimse vuramaz”[79]ayetini) kendisine (şeklinde) okutmuştur.

Ebu Davud~dedi ki: Bazıları Halid ile ebû Kılabe arasında bırravi sok­muşlardır.[80]

 

Açıklama

 

Kıraat imamları metinde geçen kelimesindeki "zal" harfi ile LmJi^ kelimesin­deki "sa" harfinin üstünlü mü yoksa esreli mi okunacağı konusunda ihti­lafa düşmüşlerdir.

Meşhur olan kiraata göre bu harflerin ikisi de esreli ve her iki kelime de malum sigasıyla okunurlar. İmam Begâvi'nin açıklamasına göre, Kisâi ile Yâkup bu harfleri üstünlü ve fiilleri meçhul sigasıyla, bunların dışındaki kıraat imamları da bu harfleri esreli ve fiilleri malum sigasıyla okumuşlar­dır. Her ne kadar bir hadisin senedinde kimliği meçhul bir ravinin bulunma­sı aslında o hadisin sıhhatine zarar verse de bu şahsın sahabiden olması halinde hadisin sıhhatine bir zarar gelmez. Mevzumuzu teşkil eden hadisin senedinde bulunan kimliğinin meçhul olması hadisin sıhhati yönünden bir kusur teşkil etmez. Ancak bu hadis başka rivayetlerle karşılaştırılınca, Halid ile ebu Kılâbe arasındaki ravinin atlandığını anlaşılır. Fakat bu hadis diğer rivayetlerle takviye edildiğinden zayıf değildir.[81]

 

29. Muhammed B. Ubeyd'in Rivayeti

 

3997... Ebu Kılabe'den rivayet okunuştur:

Peygamber (s.a.v)'m okuttuğu, yuhutta okutduğunun pkuttuğujbit kimun Allah'ın edeceği azabı kimse etmez"[82] ayetinin) (şeklinde) okunacağı bana haber verdi.          

Ebu Davud dedi ki: (Bu hadiste geçen kelimelerini Âsim ile A'meş, Talha b. Musarrıf, Ebû Cafer, Yezid b. el-Ka'ka, Şeybe b. Nassâh] Nâfî b. Abdurrahman, Abdullah b. Kesîr ed-Dârî, Ebû Amr b. el-Alâ, Hamza ez,Zeyyâd, Abdurrahman cl-A'rac, Katâde. Hasan-ı Basıl, Miicâhid, Humeyd el-A'rac, Abdullah b. Abbas. Abdurrahman b. Ebû Bekı ye okumuşlardır. Ancak kelimesindeki zal'ın fethalı okunacağına dair de merfu bir hadis vardır.[83]

 

30. Osman B. Ebi Şeybenin Rivayeti

 

3998... Ebû Saîd el-Hudrî (r.a)'den rivayet olunmuştur; dedi ki: Resulullah (s. a.v), içerisinde bahsettiği bir söz söyledi.(Hz. Ebû Sa â sözlerine devam ederek şöyle dedi: (Hz. Peygam­ber bu iki meleğin ismini) Cebrail) ve Mikail diye okudu.

Ebu Davud dedi ki: Halef, (bu kelimelerin okunuşu konusunda şöyle) dedi: Ben kırk senedir harfleri yazmaktan kalemimi kaldırmış değilim. Beni (kelimeleri) kadar hiçbir kelime yormadı.[84]

 

Açıklama

 

Görüldüğü gibi Cebrail ve Mikail kelimeleri metinde iki defa zikredilmektedir. Bunların ilk zik-rcdildikleri yerdeki okunuşları şeklindedir.Bir nüshada da  şeklinde geçiyor. Telafflızu Hz. Peygambere ait olup ikinci sırada zikredilenler ise, sözü geçen nüshaların pekçoğunda "Ceb­rail" ve "Mikail" şeklindedir.

Allâme el-Hafacî, Beyzavî haşiyesinde Cibril kelimesinin onüç şekil­de okunabileceğini söylemiş ve bunları şu şekilde göstermiştir.

1. Bu kıraat şekilleri içerisinde dil kurallarına ve edebiyatına en uygun olanı J^^rŞ^ "Cibril" şeklinde olan kıraatır. Nitekim İbn Amr ile Nâfi, îbn Amir, Hafs ve Âsim bu kelimeyi böyle okumuşlardır. Bu kıraat kureyş lehçesine uygundur.

2. "Cebrîin Şeklinde kıraat, Bu kıraat şekli İbn Kesir ile Hasan-ı Basri'nin kıraatidir. Ancak Ferra bu kıraati arafça kurallarına uy­gun olmadğı gerekçesiyle tenkid etmiştir.

3. "Cebrail" kıraat şekli ise Hamza ile Kısaî"ye aittir.Kays ve Temim kabilelerinnin lehçesidir.

4. "Cebrail". Bu kıraat Asım'dan rivayet edilmiştir.

5. "Cebreillü". Bu kıraat da Asım'dan rivayet olmuştur.

6. "Cebrâîl". Bu kıraat ikrime'nin kıraatidir.

7. "Cebrâîl" şeklindeki kıraat.

8. "Cebrâyîl". Bu kıraat ise A'meş'in kıraatidir.

9. "Cebral" şeklindeki kıraat.

10. “Cebrîlû" ve "Cebrîlü" şeklindeki kıraat. Bu kıraat Talha b. Musarnf in kıraatidir.

11. “Cebrîne" şeklindeki kıraat.

12. "Cibrîne" şeklindeki kıraat.

13. "Cibrâyin" şeklindeki kıraat.

Münzirî'nin açıklamasına göre, bu hadisin senedinde Atiyye el-Avefî bulunmaktadır. Bu ravi zayıftır.[85]

 

31. Zeyd B. Ahzem'in Rivayeti

 

3999... Ebu Said el-Hudrî'den rivayet olunmuştur; dedi ki: Resulullah (s.a.v) Sur sahibinden bahsetti ve, "(Onun) sağında Ceb­rail solunda da Mikâil vardır." buyurdu.[86]

 

Açıklama

 

Sur: Kelime olarak; boru üfürülünce ses çıkaran) boynuz anlamına gelir.

Sûr, kıyametin kopuşunu ve kıyamet koptuktan bir müddet sonra bütün insanların mahşer meydanında toplanmak üzere dirilmelerini belirtmek için İsrafil'in üflediği boynuz şeklinde bir borudur. Birinci üfleyişe "nef-ha-i ûlâ" ikinci üfleyişe de "nefha-i saniye" denir.

Nemi suresinin 87. ayetiyle Zümer suresinin 68 ve Yasin suresinin 51. ayet-i kerimeleri bu durumu açıklamaktadırlar.

Bütün bunlardan da anlaşıldığı üzere, metinde geçen "sûr sahibi" sözüyle kastedilen İsrafil aleyhisselam'dır.

Cebrâîl ve Mikâîl kelimeleriyle ilgili kıraat şekillerini bir önceki hadisin şerhinde açıkladığımızdan burada tekrara lüzum görmüyoruz.[87]

 

32. Ahmed B. Hanbelin Rivayeti

 

4000... İbnü'l-Müseyyeb dedi ki:

Peygamber (s.a.v) ile Ebu Bekir, Ömer ve Osman (r.a), ("Din gününün sahibi"[88] mealindeki ayet-i kerimeyi)           (şeklinde) okumuşlardır. (Bu hadisin ravilerinden İbn Şihâb'ez Zührî) dedi ki: (Bu ay'et-i kerimeyi) ilk defa "Meliki yevmiddin" şek­linde okuyan Mervan'dır.

Ebu Davud dedi ki: (Mürsel olarak rivayet edilen) bu hadis, Zühri'nin (bu mevzuda) Enes'den rivayet ettiği hadisten de Salim vasıtasıyla Abdul­lah b. Ömer'den rivayet ettiği hadisten de sağlamdır.[89]

 

Açıklama

 

Bu hadis-i şerif, Fatiha suresinde geçen kelimesinin elifli olarak "maliki" şeklinde oku­nacağını söyleyen Asım, el-Kisâî, Halef ve Yakûb'un delilidir. Aynı zamanda bu şekilde okumanın "Meliki" şeklindeki kıraatine tercih edilebileceğine delalet etmektedir.

Kıraat-1 seba imamlarının ekserisi bu kelimeyi "Meliki" şeklinde okumuşlardır. Nitekim 4001 numaralı hadis-i şerif bu kıraat şeklinin de sahih olduğuna bir delildir.

Bütün bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere, söz konusu kümeyi "maliki" şeklinde okumak caiz olduğu gibi "meliki" şeklinde okumak da caizdir.

Mevzumuzu teşkil eden ve mürsel senedle rivayet edilen bu hadis, her ne kadar yine Zührî tarafından biri Enes yoluyla diğeri de Salim yoluyla olmak üzere iki ayrı yoldan muttasıl ve merfu senedle rivayet edilmişse de hadisin metindeki senedle gelen rivayeti diğer rivayetlerin ikisinden de sahihtir.

Zührinin Enes yoluyla rivayet ettiği hadis için İmam Tirmizî "bu hadis garibdir" demiştir.[90] Hafız Münzîri'nin açıklamasına göre Zührî'nin Sâlimyoluyla muttasıl senedle rivayet ettiği bu hadisi Darekutnî de el-Ef-râd isimli eserinde tahriç etmiştir.[91]

 

33. Said B. Yahya El-Umevî'nin Rivayeti

 

4001... İbn Cüreyc'in Abdullah b. Müleyk'den yaptığı rivayete gere; Ümmü Seleme Resulullah (s.a.v)'ın (Kur'an-ı Kerim) okuyuşunu (şöyle) zikretmiştir:

Ravilerden biri, "zikretmiştir" kelimesinde tereddüt etmiştir (Ümmü Seleme sözlerine şöyle devam etti: Resuluîlah (s.a.v); (ayetlerini) okurken herbir ayetin sonunda kıraatına ara verirdi. (Ebû Dâvûd dedi ki: Ben Ahmed'i "Eski (den beri okunagelen) kıraat (şekli) "Mâliki yevmiddin" (şekli) dır" derken işittim.)[92]

 

Açıklama

 

Fatiha suresinde geçen kelimesinin elifsiz oıarak şeklinde okunacağım ifade eden bu hadis-i şerif garibdir.               

Tirmizi bu hadis hakkında şöyle demektedir:

"Bu hadis garibdir. Ebû Ubeyde bu kıraati ihtiyar eder ve onunla okur­du. Yahya b. Sâid el-Emevî ve başkaları bu hadisi böylece İbn Cüreyc'den, İbn Ebi Müleyke'den Ümmü Seleme'den rivayet etmişlerdir. Bu hadisin isnadı muttasıl değildir. Çünkü Leys b. Sa'd bu hadisi İbn Ebi Müleyke, Ya'la b, Meınlek, kanalıyla: "Ümmü Seleme, Peygamber (s.a.v)'in kıraatına harf harf olarak vasıflandırdı" diye rivayet etmektedir. Leys'in rivayeti daha sağlamdır. Aynı zamanda Leys'in rivayetinde, "meliki yevmiddin okurdum rivayeti de yoktur. (Bak a.g.y.) Hafız ibn-i Kesir tefsirinde bu kelimeyi "malik" ve "melik" şeklinde okumanın caiz olduğunu, her iki kıraatin de sahih olduğunu söylemiştir.[93]

 

34. Osman B. Ebi Seybe'nin Rivayeti

 

4002... Ebu Zer (r.a)'den şöyle dediği rivayet olunmuştur; Ben merkebe binmiş bulunan Resulullah (s.a.v)'ın terkisinde idim Güneş batıyordu. (Bana);

"Bu (güneş) nereye batıyor biliyor musun?" dedi. Ben: - Allah ve Resulü daha iyi bilir, dedim. " Kuşkusuz o kızgın bir pınara batıyor" buyurdu. [94]

 

Açıklama

 

Aslında bu hadis-i şerifin yeri burası değildir, 3986  numaralı hadisin arkasıdır.

Biz bu hadis-i şerifte geçen "hamiye" kelimesiyle ilgili kıraat şekil­lerini sözü geçen hadisin şerhinde açıklamıştık.

Hadis-i şerifte, "En sonunda güneşin battğı yere vardığı zaman onu kara (veyahutta kızgın) bir suda batıyor buldu"[95] ayet-i kerimesine işaret vardır.

Hafız ibn Kesir, "Onu kızgın bir suda batıyor buldu" ayet-i kerimesini tefsir ederken şöyle diyor: "Hz. Zülkarneyn, güneşi Atlas okyanusunda batıyor olarak gördü. O kıyıya varan herkes bunu görür. Orada güneşin suya dalıp kaybolduğunu müşahede eder. Çünkü orası güneşin yerleştiril­diği ve kendisinden hiç ayrılmadığı dördüncü felekten hiç ayrı değildir."[96]

 

35. Muhammed B. İsa'nın Rivayeti

 

4003... İbnü'l-Eska'dân rivayet olunmuştur; dedi ki:

Peygamber (s.a.v), Muhacirlerin (fakirlerinden oluşan) Soffa ehlini ziyaret etmiş. (Onlardan} birisi Hz. Peygamber'e, Kur'an-ı Kerim'de en büyük ayet£angisidir? diye sormuş. Peygamber (s.a.v) de dir,diye cevap vermiş.[97]

 

Açıklama

 

Bu hadis-i şerif, Ayet el-Kürsi'nin faziletine delalet etmekte ve Kuran ayetlerinin bazısını bazısından üstün görmenin caiz oldğunu söyleyen Kadı Iyaz ve İshak b. Râhûye gibi alimlerin delilini teşkil etmektedir. Ancak İshak b. Râhûye, bu üstün­lüğün, okumaktan doğan sevap açısından olduğunu söylemiştir.

Ebu'l Hasan el-Eşari ile Ebû Bekir el-Bakillâni'ye göre ise Kur'an ayet­lerinin bazısını diğerlerinden üstün görmenin bazılarını aşağılama an­lamına geleceği görüşünden hareket ederek bunun caiz olmadığını söy­lemişler ve Hadis-i şeriflerde bazı ayetler hakkında gelen "daha büyük" "daha faziletli" gibi ifadeleri, "büyük" "faziletli" anlamına tevil temişlerdir.

Tercih edilen görüşe göre, "okumanın sevabı çok" anlamında kul­lanılmak şartıyla bazı Kur'an ayetleri hakkında "daha faziletli, "daha büyük" gibi tafdil ifade eden kelimeler kullanmakta bir sakınca yoktur.

Hadis sarihlerinin açıklamasına göre, Ayet el-Kürsi'nin diğer ayetler arasında bir imtiyaza sahip olmasının hikmeti; içerisinde Allahu Teala ve takaddes hazretlelerinin isim ve sıfatlarının esası ile Kürsi'nin zikredilmiş olmasıdır.

Musannif Ebû Davud'un 1460 numarada zekretmiş olduğu bu hadisi tekrar birde burada zikretmesinin sebebi, ayet-i kerimede geçen "el-kayyum" kelimesinin farklı şekillerde okunduğuna dikkat çekmektir.

İmam Beğâvi'nin açıklamasına göre; bu kelime "el-Kayyûm" şeklinde okunabileceği gibi "el-Kıyam" ve "el-Kayyim" şekillerinde de okunabilir.

Nitekim bu kelimeyi Hz. Ömer (r.a) ile Abdullah b. Mes'ud "el-Kıyam" şeklinde, Alkame de "el-Kayyim" şeklinde okumuştur. Ancak bu son iki okunuş tarzı mütevatir değildir.

Bununla beraber hepsinin manası aynıdır.[98]

 

36. Ebû Ma'mer Abdullah , Amr'ın Rivayeti

 

4004... Şekîk'den rivayet olunduğuna göre;

İbn Mes'ud (r.a) ("... haydi gelsene"[99] mealindeki ayet-i kerimeyi  (şeklinde) okumuştur. Şakîk dedi ki: "Biz(se) bu ayet-i kerimeyi seklinde okuyoruz."  (Şakik bu  sözüyle)  "İbn Mes'ud, (benim bu kelimeyi bana öğretildiği gibi okumam dah çok hoşu­ma gidiyor) dedi," demek istiyor.[100]

 

Açıklama

 

İbn Mes'ud'un bu ayeti  şeklinde okuması bu ayet hakkında mütevatir olan kıraat şekillerinden biridir.

Vahidi bu kelimenin isim-fiil olduğunu ve "Haydi gelsene" anlamına geldiğini, masdarı ve çekimi olmayan kelimelerden olduğunu söylemiştir.

Ferrra'ya göre bu kelime Havran halkının kullandığı bir lügattir. İbnü'l-Enbari de Havran halkı da Kureyşlüer de birbirlerinden habersiz olarak aynı manada kullanmışlardır. Bu kelimenin tesniyesi, cemii ve müennesi yoktur. Bir fiilde bulunması gereken hususlar bu fiilde sonuna ilave edilen muhatab ve muhataba zamirleriyle ifade edilir.

Bu kelime beş şekilde okunabilir. Bu kıraat şekilleri içerisinde en güzel olanı şeklindeki kıraattir.

Bu kelimeyi;                                   

1. Nâfi ile ibn Zakvân ve Ebû Ca'fer  "hiyte" şeklinde,   

2. îbn Kesîr "heytü" şeklinde,

3. Hişam "İıi'te" yahut "hi'tü" şeklinde,

4. Diğer kıraat imamları da "heyte” şeklinde okumuşlardır.

5. İbn Abbas ise bu kelimeyi “hüyiytü" şeklinde okumuştur. Bu kıraat şekillerine dört şaz kıraat şekli de ilave edilirse, bu kelimenin dokuz şekilde okunduğu görülür.[101]

 

37. Hennad'ın Rivayeti

 

4005... Şakîk'den rivayet olunmuştur; dedi ki: Abdullah (b. Mes'ud)'a "Bazı kimseler şu ^'Haydi gelsene" dedi. Ayetini denildi de o: "Kuşkusuz bana öğretildiği gibi (şeklinde) okumam bana (onların okuduğu gibi okumamdan) daha sevim­lidir) karşılığını verdi.[102]

 

Açıklama

 

Bu hadisle ilgili açıklama bir önceki hadisin şer­hinde geçmiştir.[103]

 

38. Ahmed B. Salih'in Rivayeti

 

4006... Ebû Sâid el-Hudrî'den rivayet olunduğuna göre; Resulullah (s.a.v), ("Secde ederek kapıdan girin ve hitta (yarabbi bizi affet) deyin ki, biz de sizin hatalarınızı bağışlayalım"[104] ayeti keri meşini Allah teâlâ İsrail

 

oğullarına buyurdu ki diye söze başlayarak şeklinde okudu.[105]

 

Açıklama

 

İsrail oğulları "Tih" sahrasında kırk sene kaldıktan sonra Yûşa (a.s) ile oradan çıkmışlar. Cenabı Hak Kudüs'e girmelerini kendilerine müyesser kılmıştır.

Ancak şehrin kapısından girerken secde halinde bulunmalarını yani eğilmelerini yahut girdiklerine şükretmelerini emir buyurmuştu. Onlar bu emri değiştirdiler ve şehre sürünerek girdiler. Girerken "hitta" demeleri de emir Duyurulmuştu. Bunun manası, "Dileğimiz günahlarımızın indirilme­sidir." demektir. Onlar bunu da değiştirerek "hitta" yerine "habbe" keli­mesini kullandılar ve "kılın içinde bir habbe" dediler. Bu söz manasızdır. Fakat onların maksatları Allah'ın emrine muhalefet etmekti. Filhahika, hem kavlen, hem fiilen Allah'ın emirlerine muhalefet ettiler. Allahu Teâîâ da onları taunla cezalandırdı. Rivayete nazaran bir saatte yetmiş bini helak olmuştur.[106]

Metinde geçen kelimenin okunuş şekli üzerinde kıraat imamları ihtilaf etmişlerdir.

Nafi bu kelimeyi "yüğfer" şeklinde okurken, İbn Amir "tüğfer" şeklin­de, diğer kıraat imamları da "nağfir" şeklinde okumuşlardır.[107]

 

39. Ca'fer B. Müsâfir'in Rivayeti

 

4007... (Bir önceki hadisin) bir benzeri de yine Zeyd b. Eşlem yoluyla Hişâm b. Sa'd'dan rivayet olunmuştur.[108]

 

40. Musa B. İsmail'in Rivayeti

 

4008... Aişe (ranha)'den rivayet olunmuştur; dedi ki: (Bir gün) Resulullah (s.a.v)-vahiy geldi. Bunun üzerine ("Bu indir­diğimiz ve hükümlerini üzerinize farz kıldığımız bir suredir"[109] mealin­deki ayet-i kerimeyi) bize  (şeklinde) okudu.

Ebû Davûd dedi ki: (Urve, Hz. Peygamber'in  kelimesinin râsını şeddesiz olarak okuduğunu söylemek istiyor.[110]

 

Açıklama

 

Kıraat imamları kelimesinin okunuşun­da ihtilaf etmişlerdir. İbn Kesir ile Ebû Ömer bu kelimeyi "ra" harfinin şeddesi ile "ferradna" şeklinde, diğer kıraat imam­ları da şeddesiz olarak "feradna" şeklinde okumuşlardır.[111]

 



[1] Concordance'da bu bölümün her bir rivayeti aynı zamanda bir bab olarak kabul edilmiştir. M.F Abdiilbâki merhum da Concordance'da esas alınan bölüm ve babları belirten eseri Teysîr^ül-Menlaah'de iıer hadise" görüleceği şekilde bab vermiştir. Biz de aynen uyguladık.

[2] Bakara, (2), 125.

[3] Tirmizî, tefsir Bakara (2) I; İbn Mâce, ikame 56.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/54.

[4] Bakara. (2), 122.

[5] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/54.

[6] Tirmizi tefsir Bakara 2/1 İbn mâce ikame/56

[7] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/54-55.

[8] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/55.

[9] Âl-i İmrân, (3) 161.

[10] Tirmizi tefsir (3) 17.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/55-56.

[11] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/56-57.

[12] Buharı cîhâd /25. Da'vat/38, 39, 42.44, Müslim zikir/49,50,70, 73, 76. Ebû Davud vitr/32, Tirmizî dua/76,

115 Ahmed II- 185. 186,111- 113, 117. 201. 205. 208, 214, 231, 235. 240, 427 VI - 57, 207.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/57.

[13] Bir önceki kaynaklar,

(*) Tırmizi savm: 69, Nesâi Iahâte9l İbn Mâcelahâre54Darimi Vutlû, 34 Ahmed. IV-211.

[14] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/57.

[15] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/57.

[16] Âli İmran(3) 188.

[17] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/58.

[18] Nisa (4) 24.

[19] Buhârî tefsir 14 17: Müslim, tefsir 22.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/58.

[20] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/58-59.

[21] Nisa (4) 95.

[22] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/59.

[23] Alûsi Ruhul meani 5/121.

[24] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/59-60.

[25] Tirmizî, kıraat I.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/60.

[26] Mâide (5) 45.

[27] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/60.

[28] Ma'ide (5)45.

[29] Tirmizî, kıraat, 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/61.

[30] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/61.

[31] Rûm (30) 54.

[32] Tirmizi, Kıraat 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/61.

[33] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/61-62.

[34] Tirmizi, kıraat 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/62.

[35] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/62.

[36] Yunus (10) 58.

[37] Tirmizî, Kıraat I.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/62.

[38] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/62-63.

[39] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/63.

[40] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/63.

[41] Hûd (II) 96.

[42] Tirmizî kıraat 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/63.

[43] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/64.

[44] Hûd. 46.

[45] Tirmizi kıraat 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/64.

[46] Kehf. 18 76.

[47] Tirmizî kıraat I; Tefsîrtil-kuran (18) I.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/65.

[48] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/65.

[49] Tirmizî, kıraat 1; Tefsîr'ul kur'an (18).

[50] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/66.

[51] Tirmizî kıraat 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/66.

[52] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/66.

[53] İbn-ı Mace, mukadime 9. Ahmed b. Hanbel I, 374, III 79.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/67.

[54] İbn-i kesir, hadislerle kur'an-ı kerim. XI 5 998.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/67.

[55] Tirmizî tefsir (sebe) 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/68.

[56] Molla mehmeloğlu e. Zeki. Süneni Tirmizî Tercümesi: V 338.

[57] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/68-69.

[58] Sebe. (34) 23.

[59] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/69.

[60] Hatiboğlu Haydar. Sünni İbn-i Mace tercemesi 1/348.

[61] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/69-70.

[62] Zümer (39) 59.

[63] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/70.

[64] Zümer, (39) 57.

[65] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/71.

[66] Tirmizî Kıraat I.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/71-72.

[67] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/72.

[68] Buhari, tefsirü'l kur'ân 43) I; Müslim Cüm'a 49, Tirmizî salat 362.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/72.

[69] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/73.

[70] Zariyûl (51) 58.

[71] Tirmizi kıraat I.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/73.

[72] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/73-74.

[73] Kamer (54) 22.

[74] Tirmizi, kıraat 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/74.

[75] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/74.

[76] Hûmeze (104) 3.

[77] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/74-75.

[78] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/75.

[79] Fecr (89) 25-26.

[80] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/75.

[81] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/75-76.

[82] Fecr (89) 25,

[83] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/76.

[84] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/77.

[85] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/77-78.

[86] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/78.

[87] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/78.

[88] Fatiha (I) 3.

[89] Tirmizî, kıraat 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/79.

[90] Bak Molla Mehmetoğlu O. Zeki Sünen-i Tirmizî tercümesi 5/61.

[91] Azimâbadî, Avnü'I-Mabud XI 33.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/79.

[92] Tirmizi, kıraat 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/80.

[93] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/80.

[94] Buharı, tefsir'ül kıırûn, yasin (36) 1; Müslim, eyman 159Tirmizî, tefsirü'l Kuran (yenin 36) 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/80-81.

[95] Kehf (18) 86.

[96] Karlığa Dr. Bekir İbn-i Kesîr. Hadislerle Kur'an-ı kerim tefsiri X.507l.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/81.

[97] Mûslîm salat'ül-müsafırîn 258; Tİrmizî, sevâb'til-kurân 2.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/81-82.

[98] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/82.

[99] Yusuf, (12) 23.

[100] Buhârî, tefsir'ul-kur'ân, suretü’l-Yusuf .

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/82-83.

[101] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/83.

[102] Buhari, tefsür'ul - kur'ûn, süre-i yûsuf 4.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/83.

[103] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/84.

[104] Bakara, (2) 58.

[105] Buhârî, tefsîrû’l- Kur'ân, bakam 148; Müslim, teftir,Tirmizî tefsîr'ul - Kur'an Bakara 1.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/84.

[106] Davudoğlu A. Sahihi Müslim terceme ve şerhî X499-500.

[107] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/84.

[108] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/85.

[109] Nâr. (24) 10.

[110] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/85.

[111] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/85.